In deel 1 heb ik een poging gewaagd een opzet voor een theorie over wat een mens is te beschrijven. Als ik de tijd zou hebben had ik dat graag verder uit willen werken tot een mooi theoretisch model waaraan onderzoek getoetst kan worden.
Enige tijd geleden werd ik gevraagd weer eens les te geven over Burn-out. Aangezien ik niets zo leuk vind als kennis overdragen zei ik meteen ja. Ik had me voorgenomen om te beginnen met de laatste ontwikkelingen in theorie-vorming over de mens. Daar kwam ik tot de verontrustende ontdekking dat er de afgelopen 50 jaar vrijwel niets aan theorievorming is gedaan. Om aan de studenten toch een richting mee te geven heb ik als basis het idee dat ik in deel 1 heb beschreven genomen.
Vanuit dit model is het vrij eenvoudig uit te leggen hoe iemand zichzelf naar een Burn-out toe werkt.
Als mens-systeem krijg je van alle kanten informatie binnen die je zodanig verwerkt dat je beslissingen kunt nemen om zo optimaal mogelijk te functioneren. Je streeft naar een soepel en bevredigend leven, zonder al te veel gedoe. Dit proces verloopt voor meer dan 99% volledig autonoom en onbewust. Om goede beslissingen te kunnen nemen is het van belang dat je een goed en reëel beeld hebt van je eigen capaciteiten, behoeften en mogelijkheden; maar ook die van je omgeving. Je – grotendeels onbewuste – streven is erop gericht dit zo harmonieus mogelijk te laten verlopen. Maar wat nu wanneer dit beeld niet, of niet helemaal, reëel – meer – is?
Dan ontstaat er spanning. Dingen lijken niet meer te kloppen. Je voelt je niet meer op je gemak. Ideaal zou dan zijn dat je tot de conclusie komt dat er wellicht iets niet klopt in je ideeën over jezelf en de omgeving, om ze vervolgens aan te passen. Maar soms houd je zo hardnekkig vast aan je bestaande overtuigingen dat je het niet kloppende op allerlei ingenieuze wijzen probeert kloppend te krijgen. Je gaat dan dwars tegen je behoeften en capaciteiten in. Nu is dit voor een korte periode nog wel te doen. Meestal kom je dan na verloop van tijd tot inzicht dat het niet werkt, past de boel aan of geeft het op, en gaat weer verder.
Soms zijn de ideeën en overtuigingen echter zo hardnekkig dat je steeds meer tegen je werkelijke zelf in blijft gaan. Vaak ben je je hier helemaal niet zo van bewust. Denk je dat je zo bent. Dit kost heel veel kracht en energie. Je moet dan immers dwars tegen je werkelijke capaciteiten, behoeften en mogelijkheden in en tegelijkertijd ze wel proberen te realiseren. Om dat voor elkaar te krijgen moet je wel heel sterk en heel veel energie hebben. Je kunt dan immers niet meer optimaal functioneren en moet er steeds meer energie tegenaan gooien om toch het beste nog voor elkaar te krijgen. Op de lange termijn is dit onhoudbaar. Het is als gas geven met je auto en tegelijkertijd remmen.
Als we watjes nu definiëren als mensen die dat er – onbewust – niet voor over hebben, dan krijgen zij geen Burn-out. Die houden hun streven in een behapbaar gebied en rommelen zo wel door! Waarmee ik meteen maar wil zeggen dat er niets mis is met watjes!
Maar juist degene die vasthoudt aan een irreële perceptie van zichzelf en de context waarin hij of zij leeft, draait zichzelf steeds vaster en valt uiteindelijk om. Wat zijn nu veel voorkomende kenmerken bij iemand met een Burn-out? Ja-zeggen-niet-nee-zeggen, perfectionisme, controlfreak, rechtlijnig in denken en bovenmatig toegewijd. Op zich niets mis mee, maar als er een irreëel beeld van het zelf aan ten grondslag ligt, leidt het tot enorme spanning en uiteindelijk tot omvallen. Juist wanneer je het eigenlijk niet verwacht of wanneer het niet uitkomt.
Als we hier bijvoorbeeld een idee hebben dat niet klopt met de werkelijkheid en hoe mensen ons zien, gaan we signalen uit de buitenwereld verkeerd interpreteren. We snappen onze positie in de buitenwereld niet meer. Dit is redelijk op te lossen door met de omgeving te gaan praten en het gewoon te vragen. Meestal werkt dat goed. Maar wat nu als je een gefixeerd idee hebt over wie je bent en wat je moet doen, dan wil je dat wat de ander over jou zegt nog wel eens verkeerd begrijpen. Of op zijn minst onhandig interpreteren. Maar ook is er een reële kans dat je jezelf verkeerd of onhandig begrijpt. En al die dingen bij elkaar vormen de basis voor een Burn-out: de misperceptie van jezelf in je context. Intern zowel als extern!
Alweer even geleden kreeg ik de vraag van een collega-ondernemer of ik een goede, tijdelijke manager kon aanraden. Eén van zijn managers vertrok namelijk een half jaar op een sabbatical en eigenlijk kon de beste man niet gemist worden. Gelukkig had ik kort daarvoor gesproken met een pas gestopte manager, die nog niet echt aan het rustige leven kon wennen. Het was vanzelfsprekend om hem te benaderen en de situatie voor te leggen. Hij was meteen enthousiast en wilde graag tijdelijk de functie van de manager in kwestie vervullen. Een win-winsituatie dus. De manager kreeg zijn welverdiende break en onze man kon zijn energie, kennis en kunde kwijt in deze tijdelijke functie. Dit naar tevredenheid van beide partijen!
Iedereen heeft het over snel weer aan het werk na verzuim. In de praktijk blijkt keer op keer dat hier weinig van terecht komt. TNO laat zien dat verzuim jaarlijks € 12,7 miljard kost en gemiddeld € 250,- per verzuimdag. Fundamenteel probleem is dat veel verzuim te lang duurt.
Of overal is wat en hoe een bedrijf net een gezinnetje is!
Heel kort samengevat is een Burn-out niet meer, maar beslist ook niet minder (!), dan een misperceptie van jezelf in de context.
