NIEUWS

In deel 1 heb ik een poging gewaagd een opzet voor een theorie over wat een mens is te beschrijven. Als ik de tijd zou hebben had ik dat graag verder uit willen werken tot een mooi theoretisch model waaraan onderzoek getoetst kan worden.
Enige tijd geleden werd ik gevraagd weer eens les te geven over Burn-out. Aangezien ik niets zo leuk vind als kennis overdragen zei ik meteen ja. Ik had me voorgenomen om te beginnen met de laatste ontwikkelingen in theorie-vorming over de mens. Daar kwam ik tot de verontrustende ontdekking dat er de afgelopen 50 jaar vrijwel niets aan theorievorming is gedaan. Om aan de studenten toch een richting mee te geven heb ik als basis het idee dat ik in deel 1 heb beschreven genomen.

Vanuit dit model is het vrij eenvoudig uit te leggen hoe iemand zichzelf naar een Burn-out toe werkt.

Als mens-systeem krijg je van alle kanten informatie binnen die je zodanig verwerkt dat je beslissingen kunt nemen om zo optimaal mogelijk te functioneren. Je streeft naar een soepel en bevredigend leven, zonder al te veel gedoe. Dit proces verloopt voor meer dan 99% volledig autonoom en onbewust. Om goede beslissingen te kunnen nemen is het van belang dat je een goed en reëel beeld hebt van je eigen capaciteiten, behoeften en mogelijkheden; maar ook die van je omgeving. Je – grotendeels onbewuste – streven is erop gericht dit zo harmonieus mogelijk te laten verlopen. Maar wat nu wanneer dit beeld niet, of niet helemaal, reëel – meer – is?

Dan ontstaat er spanning. Dingen lijken niet meer te kloppen. Je voelt je niet meer op je gemak. Ideaal zou dan zijn dat je tot de conclusie komt dat er wellicht iets niet klopt in je ideeën over jezelf en de omgeving, om ze vervolgens aan te passen. Maar soms houd je zo hardnekkig vast aan je bestaande overtuigingen dat je het niet kloppende op allerlei ingenieuze wijzen probeert kloppend te krijgen. Je gaat dan dwars tegen je behoeften en capaciteiten in. Nu is dit voor een korte periode nog wel te doen. Meestal kom je dan na verloop van tijd tot inzicht dat het niet werkt, past de boel aan of geeft het op, en gaat weer verder.
Soms zijn de ideeën en overtuigingen echter zo hardnekkig dat je steeds meer tegen je werkelijke zelf in blijft gaan. Vaak ben je je hier helemaal niet zo van bewust. Denk je dat je zo bent. Dit kost heel veel kracht en energie. Je moet dan immers dwars tegen je werkelijke capaciteiten, behoeften en mogelijkheden in en tegelijkertijd ze wel proberen te realiseren. Om dat voor elkaar te krijgen moet je wel heel sterk en heel veel energie hebben. Je kunt dan immers niet meer optimaal functioneren en moet er steeds meer energie tegenaan gooien om toch het beste nog voor elkaar te krijgen. Op de lange termijn is dit onhoudbaar. Het is als gas geven met je auto en tegelijkertijd remmen.

Als we watjes nu definiëren als mensen die dat er – onbewust – niet voor over hebben, dan krijgen zij geen Burn-out. Die houden hun streven in een behapbaar gebied en rommelen zo wel door! Waarmee ik meteen maar wil zeggen dat er niets mis is met watjes!

Maar juist degene die vasthoudt aan een irreële perceptie van zichzelf en de context waarin hij of zij leeft, draait zichzelf steeds vaster en valt uiteindelijk om. Wat zijn nu veel voorkomende kenmerken bij iemand met een Burn-out? Ja-zeggen-niet-nee-zeggen, perfectionisme, controlfreak, rechtlijnig in denken en bovenmatig toegewijd. Op zich niets mis mee, maar als er een irreëel beeld van het zelf aan ten grondslag ligt, leidt het tot enorme spanning en uiteindelijk tot omvallen. Juist wanneer je het eigenlijk niet verwacht of wanneer het niet uitkomt.

Jaren geleden mocht ik gast zijn in het programma Hollandse Zaken van Cees Grimbergen bij omroep MAX. Geen idee of het programma überhaupt nog bestaat. Onderwerp was de opvallende toename van het aantal twintigers dat met een Burn-out uitvalt (8 jaar later inmiddels de grootste groep uitvallers!). In kon daar kort iets vertellen over Burn-out en wat het nu eigenlijk is. Ook heb ik beknopt kunnen aangeven waarom ik denk dat tegenwoordig zoveel jongeren omvallen. Zo’n programma heeft natuurlijk niet heel veel ruimte om er wat dieper op in te gaan. Daarom hier iets meer over onze ideeën en aanpak. Maar vooral ook waarom watjes niet omvallen!

Een Burn-out is, in de meest beknopte omschrijving, een misperceptie van het individu in zijn of haar context. Dat klinkt heel kort door de bocht, maar komt erop neer dat iemand een bepaald idee van zichzelf heeft dat niet klopt met de werkelijkheid. Dat idee kan van alles zijn.

Maar, laten we bij het begin beginnen. Wat is een mens?

In de basis is een mens een samenwerkingsverband tussen een onnoemelijk aantal levende cellen. Dat varieert van de meest simpele cel, de vetcel, tot de meest gecompliceerde, de hersencel. Al die cellen communiceren met elkaar. De cellen communiceren via (boodschapper-)eiwitten, hormonen en electro-chemische spanningsverschillen. Allemaal heel technisch, maar in het kort komt het er op neer dat ze met elkaar praten. Samen vormen ze dat hele complexe systeem dat wij mens noemen. Het mooie en interessante van ons systeem mens is nu dat het met een specifiek onderdeel, de hersenen, naar zichzelf kan kijken en over zichzelf kan nadenken. Om dat te kunnen is het van belang dat het systeem zich kan onderscheiden van de omgeving. Dat het los staat van en zelfstandig beweegt in die wereld. Daar hebben we ons bewustzijn voor. Dat kan verder eigenlijk niets, maar is voor het los zien van onszelf van de omgeving erg handig.

Het is verder heel handig dat de hersenen in staat zijn om over onszelf na te denken. Het stelt ons in staat heel snel en adequaat te kunnen beslissen hoe te handelen in onze complexe wereld. Dat gaat over het algemeen goed. Soms zitten we ernaast en dan kijken we om ons heen en passen dat aan. Ik ben bijvoorbeeld een kale man van 1.82m. maar als ik nu denk dat ik 1.60m ben dan stoot ik mijn hoofd tegen elke balk die op 1.70m hangt. Als dat een paar keer gebeurt, is het handig dat ik ga nadenken of mijn idee over mijn lengte wel klopt. Als ik dat niet doe en eigenwijs blijf vasthouden aan mijn oorspronkelijke idee, zal ik veel pijn meemaken in mijn leven. Het is dus van belang om een reëel beeld van mijzelf te hebben. Die is nog wel simpel. Geijkt meetlatje erbij en klaar. Maar nadenken over wie we zijn en wat we kunnen is vaak wat lastiger. Abstracter.

Als we hier bijvoorbeeld een idee hebben dat niet klopt met de werkelijkheid en hoe mensen ons zien, gaan we signalen uit de buitenwereld verkeerd interpreteren. We snappen onze positie in de buitenwereld niet meer. Dit is redelijk op te lossen door met de omgeving te gaan praten en het gewoon te vragen. Meestal werkt dat goed. Maar wat nu als je een gefixeerd idee hebt over wie je bent en wat je moet doen, dan wil je dat wat de ander over jou zegt nog wel eens verkeerd begrijpen. Of op zijn minst onhandig interpreteren. Maar ook is er een reële kans dat je jezelf verkeerd of onhandig begrijpt. En al die dingen bij elkaar vormen de basis voor een Burn-out: de misperceptie van jezelf in je context. Intern zowel als extern!

Over de kenmerken van een Burn-out en waarom watjes die niet krijgen meer in deel 2.